|
|
Repaire cultural de Tèrme |
|
|
[Istoric]
[Plan del castèl] [Lo
castèl] [Lo vilatge] [La glèisa Nòstra-Dòmna] [La capèla Sant-Andrieu] [Lo Molin de la Buada] [Las Gargantas] [Los boisses talhats] [L'Associacion] [Bibliografia] [Ligams]
[Dreits del autor] [Cap al somari]
TÈRME
La familia senhoriala de Tèrme aparèis pel còp primièr dins los tèxtes en 1061. Domnejava un vast domani feusal, Termenés, constituit a la debuta del sègle XI al sud del comtat de Carcassona, a la frontièra de ço possedit pels comtes de Cerdanya puèi pels de Barcelona. Mentre lo sègle XII tot, aquela familha se carpinha periodicament ambe l’abadia vesina de Lagrasse, e aiçò sobretot per poder jausir de las minas d’argent de Palairac.
Al temps de la Crosada contra los Albigeses, Simon de Montfòrt, aprep s’èsser prés Carcassona, se dèu de sotmetre las tres plaças fòrtas principalas del comtat : aprèp èsser partit capbais e coa entre las patas de Las Tors de Cabarètz ont faguèt mèuca lo sieu sètge, aprèp aver pres la coratjosa ciutat Menèrba, Simon de Montfòrt se dirigís cap a Tèrme. En 1210, al moment del sètge, se presenta aital lo siti : - Al cim del puèg agut se quilha lo capcastèl, ostal senhorial, constituit d’una cinta de muralhas ont s’apiejan divèrses bastisons, dont una capèla, e un donjon carrat o rectangulari al bèl mièg. - A l’entorn del castèl, una cinta segonda de muralhas abrega los ostals dels cavalièrs. - Sul penjal sud, lo vilatge encastelat es, el tanben, cintat e parat per una muralha que s’ensèrta segurament dins la precedenta. - Dins la val, al ponent, un borg (vilatge actual), ont la glèisa parroquiala es bastida dempuèi 1163. - Sus la part extremièra, al nòrd del puèg agut, un fortet, dit del Termenet, que contaròtla tot çò s’aprochant del castèl pel nòrd.
Lo siti vist del nòrd. Al primièr plan las gargantas de Termenet o
de la Frau,
al segond a la part dreita lo ròc que portava la tor de Termenet,
al terç plan lo castèl.
Lo catarisme sembla d’èsser estat plan implantat dins la familha de Tèrme, al temps del sètge : En Raimon, Senhor de Tèrme, es acusat d’eretgia e a pas fait dire cap mèssa dins la capèla del capcastèl dempuèi mai de trenta ans. Lo Bon Crestian Benesèt de Tèrme, tot probable fraire d’En Raimon, es present del costat dels erètges al collòqui de Montreal, fàcia-s a Domenge de Gusman (que los Catolics dison « Sant Domenge ») en 1207, e serà establit evesque catar de Rasés en 1226.
Lo sètge comença a la debuta d’agost per un dual de catapulta entre los assetjaires e los assetjats. Montfòrt fasent mèuca en tot atacant lo penjal sud, s’atissa alara cap al nòrd, manlèva lo Termenet, puèi bombardàssa d’ailà estant, lo donjon. Mas aquò’s un problèma d’aiga que farà s’acatar lo castèl : los assetjats qu’an trapada la caganha en tot bevent l’aiga de las cistèrnas, fugisson lo castèl dins la nuèit del 22 al 23 de novembre. Raimond de Tèrme, damorat sus plaça, est arrestat e se morís en preson, a Carcassona. La fortalesa, confiscada, es restacada a la corona de França en 1228.
En Olivèr de Tèrme, filh del senhor vençut, contunha, dins un primièr temps, als costats del comte de Tolosa e del vescomte de Carcassona, la resistença a las armadas reiales d’invasion fins a 1240, puèi se bota al servici del rei Loïs IX en Lengadòc e en Tèrra Santa, ont morís lo 12 d’agost de 1274 al cap de las armadas del reialme de Jerusalèm. Amic dels reis Loïs IX, Jacme d’Aragon, del papa Clament IV, los sieus contemporanèus lo tenguèron per un cavalièrs dels mai grands, et de prètz mai naut.
Integrat dins la linha de las plaças fòrtas gardant la frontièra d’ambe Aragon-Catalunya, lo castèl de Tèrme foguèt bastit tornamai al mièg del sègle XIII, e ocupat per una garnison reiala. Al sègle XVII, a l’eissida de recuol de la frontièra degut a l’anexion de la Catalunya-nòrd per França, la fortalesa devenguèt inutila e foguèt destrusida sus òrde del rei : un an de reng, entre 1653 et 1654, un mèstre maçon de Limós desmantèla las muralhas a la podra. Adara lo siti cairà dins l’oblidum. Cal esperar lo sègle XX per qu’òm comence de protegir lo l’endrèit. Classat coma siti en 1942, puèi coma monument istoric en 1989, las roïnas apartenon a la comuna e son dubèrtas al public dempuèi aquela data.
LO CASTÈL
Quilhat sus una plata-fòrma enrodada sus tres costats per un afrau prigond, lo castèl se pòt aténher sonque pel penjal miègjornal. Aprep lo pòrt, çò primièr se distinguís los vestigis fòrça arroïnats de la cinta del vilatge medieval, emplegats tornamai coma paret de terrassa. Puèi, arribam a la primièra cinta del capcastèl, que l’intrada principala se practicava, al sègle XIII, dins l’angle sud-est, al mejan d’una rampa que desbocava sus una pòrta de las bèlas, per una part destrusida. Aquela dintrada èra defenduda per una escalgueta e per una tor de bossatge que tustava la rampa. Dins l’angle sud-est, destrusit, se trobava segurament l’intrada del castèl abans 1210. Una potèrna defenduda per una escalgueta bastida suls sieus contrafòrts, ocupa la part nòrd-oest.
Cinta del vilatge medieval.
Vestigis de una defensa
rectangulara a la part oest emplegats tornamai coma paret de terrassa.
Aquela potèrna permet d’accedir al Terminet : del fortet descrit pels cronicaires de la Crosada contra los Albigeses, damòra pas d’un tròç de maçonariá amagat dins un pertusament del ròc qualque pauc asegat deçai enlai. Aquí se pòt ambe bèl plaser abraçar gostosament dels uèlhs lo castèl, las gargantas del Termenet e lo molin de la Buada.
La cinta segonda, mai arroïnada, mòstra los vestigis d’una rampa d’accés e de la pòrta, dins l’angle sud-est, ambe las mèrcas d’una cistèrna e d’un lavador. La capèla del castèl ocupa lo costat oest. Aquela capèla, la vòuta n’es escrotlada, esclairada qu’èra per doas finèstras de las romanicas qu’una quitament es crucifòrma. Al trecim del siti, se distinguís los blotasses de maçonariá escampilhats, vestigis del donjon destrusit en 1654.
Los escavaments realisats en 1994 dins la "capèla"
semblan confirmar la destinacion del edifici : darrer la paret tardièra
partejant lo membre, trobèrem la basa d'un pilar que suportava sens dubte una
taula de altar.
Dins l’ensemble, pauc de vestigis son anteriors a la crosada : una part de la fàcia sud de la primièra cinta, la segonda cinta, et una part dels bastiments qu’abregava. Lo demai es òbra d’ingenhaires del rei dins la segonda meitat del sègle XIII, e a la debuta del sègle XIV.
LO VILATGE
Tèrme, al pè del castèl, pausat a la solana, es arrucat a un meandre que dessenha lo Sòu. En 1163 aquel lòc èra sonqu’un barri, ont los senhors de Tèrme projectavan de construsir una glèsia parroquiala, lo vilatge principal darrièr la cinta encara visibla a mièja-penda entre pòrt e castèl estant. Aquel primièr vilatge esent estat destrusit al temps del sètge de 1210, los estajants tornèron bastir l’ostal dins la val. Al sègle XIII devenguèt un cap-lòc de circonscription judiciària, la vigariá de Termenés, e d’una circonscription religiosa, l’arquipreirada de Termenés. Tèrme venguèt fòrça mens importanta, qualificada encara de vila fins al sègle XVII, quand la cadièra de la vigariá foguèt establida a Felina de Termenés.
Dins la part mai nauta del vilatge, d’ancians airals de batatge son encara vesible, jos fòrma de terrassa. Aquels asegaments umils testimònhan de l’agricultura tradicionala coma foguèt practicada fins a la debuta del sègle XX.
LA GLÈISA DE LA NATIVITAT DE LA NÒSTRA DÒMNA
La glèsia de Tèrme seriá estada edificada a partir de 1163, coma o estipulava l’acte de partiment del castèl de Tèrme entre los dos fraires, En Raimon e’N Guilhèm de Tèrme. Dempuèi, lo bastiment a pas subidas de modificacions consequentas, a depart del susenauçament de la paret nòrd per apauquir la penda de la teulada en 1890 (s’espia encra, d’aquel costat de la cobertura, lausas que subsitisson jos los teules canals), lo despaçament del portal, del sud cap a l’oest (1880), lo remanejament de las finèstras primitivas (sègle XIX), aital coma la transformacion del campanal-paret en companalon de las quatre baias, a una epòca indeterminada.
L’edifici compòrta una nau unenca rectangulara e un cabèç plan. Lo sanctuari, vousat en brès brescat, es compausat de tres travadas. Pilastras sostenon arcs torals, una cornesa motlurada en quart-de-redond corr tont al long de las parets e se revira en impòsta sus las metèissas pilastras. Una cornesa del perfil aichanfranat repausa sus permodols en quart-de-redond sus las parets nòrd et sud. Lo portal es format d’un arc en plen cintre aichanfranat. Lo campanalon abrega una campana de 1541, dedicada a la Virja. L’endedins del sanctuari recapta un senhador que lo supòrt n’es agramentat de tres blasons portant las armas del Pèire de Montbrun, arquivèsque de Narbona (1272-1286). Sul cabèç es agafada una tela del sègle XVII, representant la Virja a l’Enfant entre Santa-Cecília e Santa-Catarina.
LA CAPÈLA SANT-ANDRIEU
Al sud-est del vilatge, dins la val de Sòu, s’enauça una capèla de las umilas coneguda jol vocable de Sant-Andrieu. Aquel edifici, probablament d’origina medievala, èra en 1673 enrodat d’un cementèri. Mas dinl sieu estat actual, s’enraiça a una epòca recenta e foguèt restaurat en 1890. Entampava, bèl temps i a, une estatua de fusta representant lo Sant-Andrieu. Mentre los periòdis de secada, los estajants de Tèrme anavan a procession fins a la capèla per banhar l’estatua dins l’aiga del riu tot vesin. Encara tota banhada, se tornava plaçar l’estatua dinl sieu sanctuari. Una pluèja benfasenta deviá alavetz seguir la ceremonia. Aquela pratica representava sense dobtança lo manten d’una costuma de las vièlhas, ligadas a una divinitat anteriora al crestianisme.
LO MOLIN D’AIGUA DE LA BUADA
Dos molins existisson a Tèrme. Lo primièr es pas mai qu’una ostalança dinl vilatge de Tèrme. Los egond, lo molin de la Buada, es installat a 2,6 quilomètres en aval del vilatge, sus la riba esquèrra del Soù. L’ensemble del mecanisme pòt encara fonccionar, dempuei l’arribada de las aigas pel beal fins a la mòlas destinada a transformar lo blat en farina. Una ròda orizontala moguda per l’energia idrolica acciona aquelas mòlas. (Proprietat privada).
LAS GARGANTAS DE TERMENET E DE CAUNAPONT
Entre lo molin de la Buada e lovilatge de Tèrme, la rota pertusada en 1903 lonja, en tot passant jos dos tunèls, las Gargantas de Termenet que lo Sòu i serpenteja al mai prigond. S’agís d’una passa de grand lorditge cavada disn calacaris massisses del Devonenc mejan e inferior. Al centre, sus tota la nautor de las gargantas, s’epia una vena polida de marbre roge. Aquelas gargantas son dins un perimètre aparat.
Dins la part sud de la comuna, en amont de la capèla Sant-Andrieu, totjorn a broa de Sòu, existís un autre siti natural aparat : las gargantas de Caunapont. Son taben escalpradas dins calcaris del Devonenc inferior. Dins sa part mejana, lo siti fòrma un circ natural e presenta dins un tròç de sa maire un caòs de blòcs de travertins, vestigis d’un pont natural desaparegut (d’ont, tot solide, « Cauna Pont ».
LOS BOISSES TALHATS
Coma dins d’autra comunas de las Corbièras del colcant, la D 40 que desservís la comuna de Tèrme es jalonada de boisses de las fòrmas estranhas. L’administracion de l’Equipament mantent aquel tradicion dels cantonièrs del ròdol que consistís en talhar regularament los boisses en fòrma de bòla, cub o autres volums. Aquela actitud sembla pas s’enraiçar abans las annadas 1900, epòca d’asegament de la rota actuala.
L'ASSOCIACION « TÈRME DE TERMENÉS »
Dempuèi 1989, aquela associacion òbra per botar en valor e salvagardar lo monument e lo siti. Assegura l’acuèlh des vistejaires e organisa cada estiu un chantièr d’escavacions arqueologicas.
Adrèissa de l’associacion : Comuna (« Mairie) 11330 Tèrme. Tel. 04 68 70 03 84.
BIBLIOGRAFIA
ASTRUC (Abbé J.L.), Termes en Termenès, Grenoble, 1939.
BAYROU (L.), "Essai sur les techniques de construction des forteresses royales des Corbières, XIIIe et XIVe siècles", Études Roussillonnaises, VIII, 1988, pp. 7-170.
BAYROU (L.), Le château de Termes, Centre d’Archéologie Médiévale du Languedoc / C.D.P.C.A., 1989.
LANGLOIS (G.), "La formation de la seigneurie de Termes", Heresis, n° 17, 1991, pp. 51-72 et n° 18, 1992, p. 71.
LANGLOIS (G.), "Le siège du château de Termes par Simon de Montfort en 1210, problèmes topographiques et historiques", Heresis, n° 22, 1994, pp. 101-134 et n° 24, 1995, pp. 87-89.
LANGLOIS (G.), "Étymologie et orthographe de Termes (Aude), et des noms dérivés", Bulletin de la Société d'études Scientifiques de l'Aude, t. LXXXXIII, 1993, pp. 167-169.
LANGLOIS (G.), "Olivier de Termes et son entourage, de la croisade albigeoise aux croisades en Terre Sainte", Les voies de l'hérésie : le groupe aristocratique en Languedoc (XIe-XIIIe siècles). Actes du 8e colloque du Centre d'Études Cathares / René Nelli, Couiza, 28 août-1er septembre 1995. Carcassonne : Centre d’études cathares, 2001. (Collection Heresis, n° 8), vol. 2, Avant et après la croisade: seigneurs et seigneuries, pp. 207-258.
LANGLOIS (G.), Olivier de Termes, le cathare et le croisé, Toulouse : Éditions Privat, 2001, 288 p.
|
|
Dossièr Olivèr de Tèrme. Retrouvez sur ce site des extraits du livre « Olivier de Termes, le cathare et le croisé » des cartes de la croisade, la généalogie de la famille de Termes, un forum de discussion sur le siège de Termes et sur Olivier de Termes. Vous pouvez aussi y commander le livre. "Viatge en Terra d'Oc,
lo Catarisme" Ce site propose notamment plusieurs
photographies du château de Termes un forum consacré au siège de Termes et
des informations pratiques pour la visite. |
Tèxt extrait en part del repaire cultural de Térme
redigit per Domenge Baudreu et Gauthier Langlois amb lo concors de la Comuna de
Termes e del Centre d’Arqueologia Medievala de Lengadòc pel Conseil General
Audenc e l'Associacion Térme de Termenés. Plan de Lucien Bayrou. Revirada en
Occitan : Franc Bardòu (Institut d’Estudis Occitans) 1993
©
Conseil General Audenc e Gauthier Langlois pel tèxt, Lucien Bayrou pel plan.
|
|
|
Pagina realisada per Gauthier LANGLOIS Extraita del siti Paratge
al adreça : |
